UP Board Class 10th Sanskrit Paper l Set - lV
UP Board Class 10th Sanskrit Paper l Set - IV
माध्यमिक शिक्षा परिषद्
उत्तर प्रदेश बोर्ड द्वारा आयोजित परीक्षा प्रश्न-पत्र
संस्कृत : 2023
Set - 4 : 818 (DR)
समय : तीन घण्टे 15 मिनट पूर्णांक : 70
नोट : प्रारम्भ के 15 मिनट परीक्षार्थियों को प्रश्नपत्र पढ़ने के लिए निर्धारित हैं।
निर्देश :
(i) सभी प्रश्न अनिवार्य हैं।
(ii) इस प्रश्न-पत्र के दो खण्ड, खण्ड - अ तथा खण्ड - ब हैं
(iii) खण्ड (अ) तथा (ब) 2 उपभागों, उपभाग क, ख में विभाजित है।
(iv) खण्ड अ में 1 अंक के 20 बहुविकल्पीय प्रश्न हैं जिनके उत्तर ओ० एम०आर० उत्तर पत्रक पर देने हैं।
(v) खण्ड- अ के प्रत्येक प्रश्न का निर्देश पढ़कर केवल प्रदत्त ओ० एम०आर० उत्तर पत्रक पर ही उत्तर दें। ओ0एम0आर0 उत्तर पत्रक पर उत्तर देने के पश्चात उसे नहीं काटें तथा इरेजर अथवा ह्वाइटनर का प्रयोग न करें।
(vi) प्रश्न के अंक उसके सम्मुख अंकित हैं।
(vii) खण्ड ब में 50 अंक के वर्णनात्मक प्रश्न हैं।
प्रश्न सं. 1 एवं 2 गद्यांश आधारित प्रश्न हैं। गद्यांश को ध्यान से पढ़ें और उत्तर का चयन करें।
(viii) खण्ड ब के प्रत्येक उपभाग के सभी प्रश्नों का उत्तर एक साथ करना आवश्यक है।
(ix) प्रथम प्रश्न से आरम्भ कीजिए तथा अन्तिम प्रश्न तक करते जाइए। जो प्रश्न न आता हो उस पर समय नष्ट न कीजिए।
खण्ड अ
( बहुविकल्पीय प्रश्न )
उपभाग (क)
प्रश्न सं. 1 एवं 2 गद्यांश आधारित प्रश्न हैं। गद्यांश को
ध्यान से पढ़ें और उत्तर का चयन करें।
ग्रीक लैटनादि प्राचीनासु भाषासु संस्कृतभाषैव प्राचीनतमा प्रचुरसाहित्यसम्पन्ना चेति । श्री सरविलियम जोन्स नाम्ना पाश्चात्य समीक्षकेनापि शतद्वयवर्षेभ्यः प्रागेव समुद्घोषितमिति सर्वत्र विश्रुतम्।
1. उक्त गद्यांश का शीर्षक है :
1
(a) संस्कृतभाषाया गौरवम्
(b) लोकमान्यतिलकः
(c) मदनमोहनमालवीयः
(d) आद्यशङ्कराचार्यः
2. कः पाश्चात्यसमीक्षकः कथितः ?
1
(a) श्री सरविलियम जोन्सः
(b) श्री सरः
(c) श्री आप्टे महोदयः
(d) श्री शॉपेन हावरः
3. लोकमान्यः कः कथितः ?
1
(a) बालगंगाधरतिलकः
(b) लालालाजपतरायः
(c) छत्रपति शिवाजी
(d) भगतसिंह:
4. महर्षिव्यासस्य कृतिः
1
(a) रामायणम्
(b) श्रीमद्भगवद्गीता
(c) कालिदासः
(d) भासः
5. "अभिवादनशीलस्य, नित्यं वृद्धोपसेविनः " यह किस पाठ से उद्धृत है?
1
(a) गीतामृतम्
(b) विद्यार्थिचर्या
(c) सूक्तिसुधा
(d) लक्ष्य-वेध-परीक्षा
6. किम् न ब्रूयात् ?
1
(a) सत्यम्
(b) प्रियम्
(c) अप्रियं सत्यम्
(d) इमे सर्वे
7. सततं भूषणम्:
1
(a) केयूरा:
(b) कुसुमं
(c) विलेपनं
(d) वाग्भूषणम्
8. महात्मागान्धी जन्म लेभे:
1
(a) कलकत्तानगरे
(b) मुम्बईनगरे
(c) पोरबन्दरनगरे
(d) रामनगरे
9. जीमूतवाहनस्य पिता कः आसीत् ?
1
(a) शंखचूड:
(b) जीमूतकेतुः
(c) हर्षवर्धनः
(d) मलयकेतुः
10. सिखधर्मस्य दशमो गुरुः
1
(a) गुरुनानक:
(b) गुरुतेगबहादुरः
(c) गुरुगोविन्दसिंहः
(d) गुरुफतेहसिंहः
उपखण्ड (ख)
11. अच् प्रत्याहार के वर्ण हैं:
1
(a) अ, इ, उ, ऋ
(b) अ, इ, उ
(c) इ, उ, ऋ
(d) अ, इ, उ, ऋ, ऌ, ए, ओ, ऐ, औ
12. 'म्' का उच्चारण स्थान है :
1
(a) नाक (नासिका)
(b) ओष्ठ एवं नासिका
(c) दंत
(d) कण्ठ
13. “हरिश्चलति" में सन्धि है :
1
(a) पर सवर्ण सन्धि
(b) मोऽनुस्वारः (अनुस्वार)
(c) विसर्जनीयस्य सः (श्चुत्व)
(d) ष्टुत्वसंधि
14.'रामोऽपि' में सन्धि-विच्छेद है :
1
(a) रामः + अपि
(b) रामस् + अपि
(c) रामे + ते
(d) रामो + ऽपि
15. 'धेन्वा' पद में कौन-सी विभक्ति है?
1
(a) प्रथमा
(b) द्वितीया
(c) सप्तमी
(d) तृतीया
16. "राज्ञाम्" पद किस वचन का है?
1
(a) एकवचन
(b) द्विवचन
(c) बहुवचन
(d) इनमें से कोई नहीं
17.‘भवानि' धातु रूप है :
1
(a) लट् लकार, प्रथम पुरुष, एकवचन
(b) लोट् लकार, उत्तम पुरुष, एकवचन
(c) लङ् लकार, मध्यम पुरुष, द्विवचन
(d) विधिलिङ्ग लकार, प्रथम पुरुष, बहुवचन
18. नयेत् धातु रूप किस लकार का है?
1
(a) लट् लकार
(b) लृट् लकार
(c) विधिलिङ्ग और लोट् लकार
(d) विधिलिङ्ग
19. 'यथायोग्यम्' पद में कौन-सा समास है ?
1
(a) बहुब्रीहि समास
(c) अव्ययीभाव समास
(b) कर्मधारय समास
(d) द्विगु समास
20. नीलाम्बरः पद का समास विग्रह है :
1
(a) नीलम् अम्बरं यस्य सः
(b) नीलं अम्बरं च
(c) नीलं अम्बरं समाहारः
(d) नीलं अम्बरं स यस्य
खण्ड-'ब'
वर्णनात्मक प्रश्न
उपभाग-क
निर्देश: सभी प्रश्न अनिवार्य हैं।
1.निम्नलिखित गद्यांशों में से किसी एक गद्यांश का हिन्दी अनुवाद कीजिए :
(क) कुमारसम्भवे स्वामिकार्तिकेयस्य जन्मोपवर्णितम् । इदमपि काव्यम् अष्टादशसर्गात्मकमस्ति । केचन समीक्षका अष्टमसर्गपर्यन्तमेव काव्यमिदं कालिदासप्रणीतमिति मन्यन्ते । मेघदूते क्षयक्षिण्योः वियोगमाश्रित्य विप्रलम्भशृंङ्गारस्य पूर्णपरिपाको दृश्यते। ऋतुसंहारे अन्वर्थतया षण्णामृतूनां वर्णनमस्ति। मालविकाग्निमित्रनाटके अग्निमित्रस्य मालविकायाश्च प्रेमाख्यानमस्ति । पञ्चाङ्कात्मके विक्रमोर्वशीये पुरुरवसः उर्वश्याश्च प्रेमकथा वर्णिता l अभिज्ञानशाकुन्तलं स्वनामधनस्य अस्य कवेः सर्वश्रेष्ठा नाट्यकृतिरस्ति। नाटके अस्मिन् सप्ताङ्काः सन्ति । मेनकया प्रसूतोज्झितायाः शकुन्तैश्च पोषितायाः तदनुकण्वेन परिपालतायाः शकुन्तलायाः दुष्यन्ते होहस्यकथा वर्णितास्ति शाकुन्तलविषये प्रथितैषा भणितिः – काव्येषु नाटकं रम्यं तत्र रम्या शकुन्तला।
(ख) सोऽस्मान् स्वतन्त्रतायाः पाठमपाठयत्
'स्वराज्यमस्माकं जन्मसिद्धोऽधिकारः' इति घोषणामकरोत् । स्वराज्यप्राप्तर्थं घोरमसौ क्लेशमसहत । लोकमान्यो राजनीतिकजागर्तेरुत्पादानार्थं देशभक्तैः सह मिलित्वा मराठीभाषायां 'केसरी' आङ्गलभाषायाञ्च ‘मराठा' साप्ताहिकं पत्रद्वयं प्रकाशयामास। तेन स्वप्रकाशितपत्रद्वयद्वारा आङ्गलशासनस्य सत्यलोचनं
राष्ट्रियशिक्ष वैदेशिकवस्तूनां बहिष्कारः स्वदेशीवस्तूनामुपयोगश्च प्रचालिताः । सः स्वराज्यमस्माकं
जन्मसिद्धोऽधिकार इति सिद्धान्तञ्च प्रचारयामास। एतयोः
साप्ताहिकपत्रयोः, सम्पादने सञ्चालने चायं यानि दुखानि सहते
2. निम्नलिखित पाठों में से किसी एक पाठ का सारांश हिन्दी भाषा में लिखिए :
4
(क) संस्कृतभाषायाः गौरवम्
(ख) दीनबन्धुः ज्योतिबाफूले
(ग) नैतिकमूल्यानि
3. निम्नलिखित श्लोकों में से किसी एक श्लोक की हिन्दी में व्याख्या कीजिए:
4
(क) केयूराः न विभूषयन्ति पुरुषं हारा न चन्द्रोज्ज्वलाःl
न स्नानं न विलेपनं न कुसुमं नालङ्कृता मूर्द्धजाः।।
वाण्येका समलङ्करोति पुरुषं या संस्कृता धार्यते।
क्षीयन्ते खलु भूषणानि सततं वाग्भूषणम् भूषणम् ।।
(ख) कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन ।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि ।।
4. निम्नलिखित सूक्तियों में से किसी एक सूक्ति की हिन्दी में व्याख्या कीजिए :
3
(क) चत्वारि तस्य वर्धन्ते, आयुर्विद्या यशो बलम्।
(ख) भाषासु मुख्या मधुरा दिव्या गीर्वाणभारती।
(ग) श्रद्धानोऽनसूयश्च शतं वर्षाणि जीवति।
5. निम्नलिखित में से किसी एक श्लोक का संस्कृत में
अर्थ लिखिए :
4
(क) पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि जलमन्नं सुभाषितम् ।
मूढैः पाषाण-खण्डेषु रत्न-संज्ञा विधीयते ।।
(ख) सत्यं ब्रूयात् प्रियं ब्रूयान्न ब्रूयात्सत्यमप्रियम् ।
प्रियं च नानृतं ब्रूयादेष धर्मः सनातनः ।।
6. निम्नलिखित पाठ के आधार पर किसी एक पात्र का चरित्र-चित्रण हिन्दी में कीजिए :
4
(क) "महात्मनः संस्मरणानि" पाठ के आधार पर "महात्मा गाँधी” का।
(ख) “यौतुकः पापसञ्चयः” पाठ के आधार पर 'सुमेधा' का।
(ख)“वयं भारतीयः” पाठ के आधार पर 'आफताब' का ।
7. निम्नलिखित में से किन्हीं दो प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में दीजिए :
2
(क) केन नाटकेन तस्य हृदयपरिवर्तितम् ?
(ख) शङ्खचूडः कः आसीत् ?
(ग) सुमेधा कस्य तनया (बालिका) आसीत् ?
(घ) रामः कस्य पुत्रः आसीत् ?
उपखण्ड (ख)
8.(क) निम्नलिखित वाक्यों में दिए गए रेखांकित पदों में किसी एक पद में कारक तथा विभक्ति का नाम
लिखिए :
2
(i) गंगा हिमालयात् निर्गच्छति।
(ii) अहं रामेण सह गच्छामि।
(iii) रामः विप्राय गां ददाति ।
(ख) निम्नलिखित में से किन्हीं दो पदों में प्रयुक्त प्रत्ययों का उल्लेख कीजिए:
2
(i) कृत्वा
(ii) पठनीयम्
(iii) हसितुम्
(iv)हतः
9. (क) निम्नलिखित में से किसी एक का वाच्य परिवर्तन कीजिए:
2
(i) रामः पुस्तकं पठति।
(ii) त्वया किं क्रियते?
(iii) दशरथ: रामं पश्यति ।
10.(ख) निम्नलिखित वाक्यों में से किन्हीं तीन वाक्यों का संस्कृत में अनुवाद कीजिए :
3×2=6
(i) राम विद्यालय जाता है।
(ii) पेड़ से पत्ते गिरते हैं।
(iii) गुरू को नमस्कार है।
(iv) सीता राम के साथ वन गयीं ।
(v) हम सबको पढ़ना चाहिए।
11. (क) निम्नलिखित में से किसी एक विषय पर संस्कृत में आठ वाक्यों में निबन्ध लिखिए :
8
(i) परोपकारः
(ii) विद्या
(iii) पर्यावरणम्
(iv) सदाचारः
(v) संस्कृतभाषायाः महत्त्वम्
(ख) निम्नलिखित पदों में से किन्हीं दो पदों का संस्कृत वाक्यों में प्रयोग कीजिए :
2×2=4
(i) वयम्
(ii) क्रीडन्ति
(iii) गणेश:
(iv) कर्णेन
(v) कदा
Post a Comment